De Groninger Rijwielenfabriek

Datering

 Modelcodes

Niet bekend is hoe de framenummering in de vroegste jaren plaatsvond, omdat er geen Fongers fietsen van voor 1900 bekend zijn. Modellen werden in de documentatie van 1892 tot 1895 aangeduid met Engelse namen (safety, racer). In 1895 introduceerde men een systeem van modelnummering, lopend van nr. 1 tot en met 16.

Vanaf medio 1897 start Fongers met zijn specifieke systeem van modelcodering, dat tot eind jaren ’50 stand zal houden. Het systeem kent drie niveaus:

  1. Kwaliteitssoort (1e soort A, 1e soort B, 2e soort en 3e soort)
  2. Model (bijvoorbeeld het damesmodel BD en het herenmodel CCG; voor uitleg, zie hierna)
  3. Uitrustingsniveau (freewheel of versnellingen, bandrem of velgremmen etc; de specificaties gingen met de tijd mee).

Ook in 1897 begint Fongers met een nieuw systeem van framenummering. Waarschijnlijk is men in 1897 (bij de start van de nieuwe fabriek) gestart met nummer 1 en zit men in mei 1902 op nummer 10.000, doorlopend tot nummer 94.000 in 1920. Deze nummering is chronologisch en lijkt een getrouwe weergave te zijn van de feitelijke productie. Modelcode en framenummer (in combinatie) worden tot en met 1905 in kleine letters op de linker onderbalhoofdlug ingeslagen. Vanaf medio 1905 (framenummer 17.000) staat alleen de modelcode op de balhoofdlug en komt het framenummer (maximaal 7 cijfers tot 1940) op de linker zadellug. Voorbeeld van een modelcode: BB 60 (duurste herenmodel met een framehoogte van 60 centimeter). De soortaanduiding (bijv. 1e soort C) wordt vanaf 1906 op een klein transfer bovenaan het balhoofd en aan de uiteinden van de spatborden vermeld.

De modelcodering verschuift met de tijd. Zo zijn in 1899 de volgende soorten en modellen te leveren:

1e soort ADamesmodellen E, F, HHerenmodellen A, AS, B, BL, BK, C, D, G
1e soort BDamesmodellen BD1, BD2, BD3Herenmodellen BB, CC, CCZ, BBK, CBK
2e soortDamesmodellen BDG1, BDG3Herenmodel CCG
3e soortDamesmodellen DZ, DZ3Herenmodel HZ
TandemsModellen DD, DH, HD, HH 
KinderrijwielenModellen J, M 

De soortaanduiding is feitelijk overbodig. Zo wordt model E (het duurste damesmodel) alleen in de 1e soort A geleverd. Model BB (herenmodel) valt in 1899 in de categorie 2e soort. Kort na 1900 zou men de 2e en 3e soort niet meer voeren, omdat dit commercieel waarschijnlijk niet handig werkte. Vanaf dat moment worden alleen nog fietsen van de 1e soort gemaakt, met een specificatie van het niveau daarbinnen (A tot uiterlijk F). Het modellengamma verschilde van 1897 tot 1958 per periode; we geven enkele voorbeelden hierna.

In 1921 zijn, als gevolg van de materiaalschaarste na WO I, slechts drie modellen leverbaar

1e soort ABB (heren), BD (dames)Uitrustingsniveaus 1, 4, 7s
1e soort CHZ, DZUitrustingsniveaus 1, 4, 7s
1 soort FHH, HDUitrustingsniveaus 1, 4

Het kwaliteitsverschil tussen de drie soorten betrof vrijwel alle onderdelen van de fiets. Naast het soort en het uitrustingsniveau kon men ook kiezen voor eigen details (soort kettingkast, versnellingsnaaf, pompje etc.). In feite kon de klant zijn nieuwe Fongers fiets geheel naar wens samenstellen. De bestelde fiets werd in de fabriek gemaakt en enkele weken later via de agent afgeleverd.

In 1928 zag het aanbod er als volgt uit:

1e soort ABB, BDUitr. 1/4/4a/5/6a/6b/7b
1e soort BCCG, BDGIdem
1e soort CHZ, DZIdem
1e soort DHF, DFIdem
1e soort EH, DIdem

Bijzonder bij Fongers is dat alle gemaakte fietsen vanaf mei 1902 tot 1955 met hun specificaties in het Seriegarantieboek werden genoteerd. Deze boeken zijn in de Groninger Archieven te raadplegen. Bij veel fietsen is in dat boek ook vermeld aan welke agent zij op welke datum werden geleverd. Bij de oudere fietsen is ook vaak de naam van de klant met zijn adres genoteerd.

In 1931 wordt een goedkoop model geleverd met een afwijkende modelcode: NH en ND (Nederland Dames en Heren). Niet duidelijk is waarom dit model slechts een jaar in het assortiment is geweest.

Begin jaren ’50 stopt men met de soortaanduiding en worden de fietsen verdeeld in segmenten. Het modellengamma in 1955 luidt als volgt:

StandaardH, D
LuxeHF, DF, HZ, DZ
Toer-sportrijwielenHTS, DTS, HS, DS
Speciale toer-sportrijwielenHSL, DSL
Luxe sportrijwielSH

In 1959 (het jaar na de grote omslag) schakelt men over op eigentijdse modelnamen, zoals Pionier, Gay Light, Sport Special en Super Sport. Deze modelnamen zijn vermeld op de zitbuistransfers. Framenummers

In de jaren 1897-1902 werden de framenummers (officiële benaming: ‘garantienummers’) in combinatie met de soortaanduiding en modelcode in de linker onderbalhoofdlug ingeslagen. Op de foto betreft het nummer ‘1eB BD3 60 7786’; dit betekent: rijwiel van het 1e soort B, model BD3, framehoogte 60 cm, 7786e fiets sinds start productie nieuwe fabriek in 1897.

onderbalhoofd
Modelaanduiding 1901

Vanaf 1906 komt het framenummer op de linker zadellug en tevens onder het bracket.

De framenummers van 1897 tot 1923 in chronologie met vermelding van de productie per jaar:

 FramenummerJaarproductie
1897 (maart)         0   500
1898  (jan.)ca.   5001.500
1899ca. 2.0002.000
1900ca. 4.0002.000
1901ca. 6.0003.000
1902ca. 9.0002.900
mei 1902     10.000n.v.t.
1903     11.9002.100
1904     14.0502.400
1905     16.4002.100
1906     18.5503.000
1907     21.6004.150
1908     25.7503.900
1909     29.6606.200
1910     35.9005.500
1911     41.4005.400
1912     46.8006.250
1913     53.0505.000
1914     58.0506.300
1915     64.3504.700
1916*     69.0004.700
1917     75.0006.000
1918     80.0005.000
1919     85.0003.000
1920     88.0003.500
1921**     91.5005.500
1922     97.0006.500
1923   103.508p.m.
Holland nummer
Framenummer uit 1917

Vanaf 1922 tot 1940 beginnen de framenummers met de laatste twee cijfers van het fabricagejaar (bijv. 22 voor 1922), gevolgd door 4 cijfers (in sommige jaren vijf cijfers, wanneer de productie de 10.000 fietsen te boven gaat). Voorbeeld: framenummer 244-22 duidt op een fiets uit 1924 en wel de 22e uit het vierde honderdtal van dat jaar. Er zijn ook  fietsen bekend uit 1920 en 1944 waarop dit nummersysteem is toegepast.

balhoofd BB 1926
Balhoofd model BB 1926
zadelpartij 1926
Zadelpartij model BB 1926
H 65 zadelpartij
Framenummer uit 1937

Door de combinatie van modelcode, framenummer en garantienummer is het eenvoudig Fongers fietsen van voor 1960 te dateren. Kenmerkend voor Fongers is de in de balhoofdlug ingeslagen modelcode; ontbreekt deze, dan is vrijwel zeker geen sprake van een Fongers fiets.

Na 1940 gaat men over op een nieuw systeem van framenummering. Deze nummers beginnen met een letter gevolgd door 4 of 5 cijfers. De lettercodes met bijbehorend bouwjaar:

Z1940
K1940/1
F1941/5
N1942/7
G1948
E1949
R1950
S1951
H1952
W1953
V1954
Y1955
T1956
C1957
D1958
L1959
P1960
M1961
U1962
B1963
X1964
A1965
Z1966 (letters vanaf dit jaar achter de getallen!)
K1967
H1968
T1969
A1970

Bijzondere modellen (bijvoorbeeld afwijkende frames) krijgen vóór de jaarletter de letter A toegevoegd, gevolgd door een nummer met maximaal drie cijfers (bijv. AN 20 duidt op de twintigste bijzondere fiets uit bouwjaar 1946). De framenummers worden van 1961 tot 1970 vaak weer op de linkerbalhoofdlug ingeslagen (dezelfde plek als voor 1906).

SAM_4587
Framenummer uit 1964

Waar de frames van Fongers dus vrij eenvoudig zijn te dateren, wil dat niet altijd zeggen dat daarmee de fiets ook is gedetermineerd. Fongers maakte van specifieke frames (bijvoorbeeld de BB-frames van 65 cm) vaak batches van honderd en monteerde deze af naar gelang de vraag. Zeker bij minder courante modellen wil de geleverde fiets dus wel eens een of meer jaren jonger zijn dan het framenummer doet vermoeden. Het is zaak ook naar de onderdelen van de fiets te kijken voor nauwkeurige datering. Zo bieden achternaven of trommelremmen ook vaak informatie over de fabricagedatum.